Uglomer i šestar

Simboli imaju izuzetan značaj u Slobodnom zidarstvu, što potvrđuje jedna sjajna definicija koja kaže da je Slobodno zidarstvo nauka o moralu, pod velom alegorije i ilustrovana simbolima. Kada je o simbolima reč, i ako nam se ova definicija sviđa, možemo i samu alegoriju nazvati verbalnim simbolizmom. Ona je simbol jedne ideje ili grupe ideja koja nije predstavljena u mislima kao objektivna i vidljiva forma, već je obučena u jezik i izložena u narativnoj formi. Sa ovakvim shvatanjem alegorije možemo pristupiti i izmeni definicije od koje smo počeli i izreći je na sledeći način:”Slobodno zidarstvo je nauka o moralu, razvijena i odevena u drevni metod simbolizma”.

Jedna od najjasnijih i sažetijih definicija simbola je da je simbol “večiti, vidljivi znak, sa kojim su povezana duhovna osećanja, emocije ili ideje”. Simboli su početak svakog učenja, kako na individualnom nivou, tako i na onom opštem - civilizacijskom. Kao što nerazvijenom detinjem umu avion postaje simbol za slovo A,  tako su i u početnim fazama ljudske civilizacije svi predlozi i sve ponude: teološke, političke ili naučne bile izražene u formi simbola.Tako su i prve religije bile simboličke. Veliki istoričar filozofije Grote je primetio:”U vreme dok je jezik bio u nedozreloj formi, vidljivi simboli su bili najživotnije sredstvo delovanja u glavama primalaca poruke”. Simboli su, dakle, postali jako važni i široko rasprostranjeni jer su se lako prepoznavali i razumeli. U Jevanđelju po Filipu (ranohrišćanski tekst nađen u Nag Hamadiju, u Egiptu) zabeležene su sledeće reči Isusa Hrista: “Istina nije došla na svet gola, već u modelima i slikama. Niko je ni na jedan drugi način neće primiti”.

Masonerija je, kao veoma staro bratstvo, tokom stoleća stvorila i razvila svoju sopstvenu “vizuelnu scenografiju”, ali valja napomenuti da kada se radi o simbolima, nijedan pojedinac ne može govoriti u ime Slobodnog zidarstva, već samo može izražavati svoje lične stavove koji mogu, ali i ne moraju biti u saglasnosti sa stavovima druge braće. Na isti način, Slobodno zidarstvo ne nameće značenje svojih simbola, iako za većinu njih postoji jasan konsenzus o tome šta predstavlja njihovo temeljno simboličko značenje. Vremenom se, međutim, i unutar Slobodnog zidarstva stvorila zanimljiva i kontradiktorna situacija - da simboli nastavljaju da se upotrebljavaju ali da se njihovo značenje i smisao sve manje razumeju. Simboli koji se najčešće povezuju sa Slobodnim zidarstvom su Uglomer i Šestar, koji zajedno sa Knjigom Svetog zakona čine Tri Velika Svetla Slobodnog zidarstva.

Za masone su ovi simboli od izuzetnog značaja. Oni proizlaze iz radnog alata koji je vekovima, čak i milenijumima, korišćen od strane operativnih zidara, a čiju simboliku je kasnije prihvatilo i razvijalo spekulativno Slobodno zidarstvo. Simbolika ovih alata je jako duboka i daleka, i potiče iz davnih vremena, mnogo pre pojave Slobodnog zidarstva. Mencije, sledbenik Konfučija, u šestoj knjizi svoje filozofije piše:”Majstor graditelj se, učeći šegrte, koristi šestarom i uglomerom. I vi, koji učestvujete u težnji za mudrošću, morate takođe koristiti šestar i uglomer”.  U mnogim srednjevekovnim katedralama slikari su oslikali Hrista sa viskom, šestarom i uglomerom u ruci. Tako u katedrali Santa Kroće u Firenci, iznad glavnog portala, naslikan je Isus koji u ruci drži uglomer, koji je znak njegove božanske kreativne snage. Godine 1830, tokom rekonstrukcije jednog starog mosta u gradu Limerik u Irskoj, zidari su ispod kamena temeljca otkrili stari bakarni uglomer, datiran na 1517. godinu, na kome je ugraviran natpis:”Stremiću životu u ljubavi i brizi, prema visku i uglomeru”. Izraz “živeti prema uglomeru” prepoznaje se širom sveta među masonima, kao metafora za ispravan život i moralno vladanje. Masonski ritual nas uči da “naše postupke gradimo pod pravim uglom pomoću uglomera vrline”.

Uglomer, budući da označava više dimenzija, horizontalnu i vertikalnu, simbolizuje prostor. Kako služi samo za crtanje četvorougaonih i pravougaonih likova, istovremeno simbolizuje i ispravnost i poštovanje zakona i pravila. Kao alat i instrument, primenjiv je za ravne površine i tako pogodan za Geometriju - premeravanje Zemlje. Kako se nekada smatralo da je Zemlja ravna ploča, uglomer je smatran najboljim alatom za njeno merenje.

U građevinarstvu, uglomer je korišćen za određivanje tačnosti pravog ugla. Zanimljivo je da u prirodi nigde ne postoji savršeni prav ugao. Njega može stvoriti samo čovek koji raspolaže znanjima i koji koristi prikladne alate. U Masoneriji, uglomer obešen o lentu starešine lože označava da njegove odluke moraju biti u skladu sa pravilima Reda, i da on može da deluje samo na ispravan način.

Šestar je alat neophodan za crtanje krugova i njegovih delova, i mnogi srednjevekovni rukopisi pokazuju majstora zidara sa šestarom i uglomerom u ruci. Šestar po svojim mogućnostima korespondira sa sferama i sfernim površinama pa se primenjuje u sfernoj trigonometriji, grani matematike koja se bavi nebom i orbitama nebeskih tela. Otuda i veza šestara i neba, šestara i čovekove više, duhovne sfere.

Važno je reći i to da u Masoneriji stepen otvorenosti šestara simboliše mogućnost i stepen spoznaje. Tako, ugao od 45 stepeni odgovara osmini, ugao od 60 stepeni šestini, a ugao od 90 stepeni četvrtini. Ograničavajući otvor šestara na najviše 90 stepeni masoni pokazuju granice koje čovek ne treba da prekorači. Istovremeno, ugao od 90 stepeni oponaša uglomer, simbol materije. Otvor šestara od 45 stepeni pokazuje da materija još nije savladana, a otvor od 90 stepeni predstavlja potpuno ostvarenje ravnoteže između dve snage, jer šestar postaje tačan uglomer.

Šestar je simbol duha, njegove vlasti i nadmoći nad materijom, a majstor mason je u ulozi posrednika između šestara i uglomera. U Masoneriji se kaže da šestar treba da upotrebimo da “opišemo kružnicu oko naših želja, i zadržimo strasti u dužnim granicama sa celim čovečanstvom”.

Šestar i uglomer posmatrani zajedno jesu u neodvojivoj simboličkoj vezi. Saglasno simbolizmu kruga koji čini šestar, odnosno četvorougla koji nastaje radom pomoću uglomera, šestar se dovodi u vezu sa određivanjem vremena, a uglomer sa određivanjem prostora. Pored odnosa duhovnog i materijalnog, uzdržanosti i moralne ispravnosti, vremena i prostora, kosmičkog i zemaljskog, odnos uglomera i šestara jeste i odnos muškog principa, koji simbolizuje šestar, i ženskog principa koji simbolizuje uglomer.

Međusobni položaj šestara i uglomera simbolišu i različita stanja u kojima se nalazi slobodni zidar naspram materijalnih i duhovnih snaga. Ako je uglomer položen na šestar, materija vlada duhom. Ako su šestar i uglomer ukršteni, te dve snage su uravnotežene, a ako je šestar položen na uglomer, to je znak duhovne nadmoći.

U masonskoj tradiciji se između šestara i uglomera veoma često nalazi slovo “G”, čija su tumačenja brojna i različita. U anglosaksonskoj Masoneriji je dominantno shvatanje da slovo “G” označava Boga – Velikog Arhitektu, u skladu sa početnim slovom reči God, ali ima i drugačijih semantičkih shvatanja, koja slovo “G” smatraju početnim slovom reči Goodness koja označava dobrotu, suštinsku odliku slobodnih zidara. Postoji još jedno zanimljivo jezičko tumačenje prema kome slovo “G” potiče od stare škotske reči Greegriment koja označava harmoniju ili slogu.

Drugo važno tumačenje govori o slovu “G” kao prvom slovu reči Geometrija, osnovi operativnog zanata koji je iznedrio modernu Masoneriju. Po trećim tumačenjima, slovo “G” je nastalo kao početno slovo grčke reči Gnosis koja označava znanje i saznanje, toliko važne u Slobodnom zidarstvu.

Svrha simbola nije da pomogne onima koji prolaze kroz ritual da komuniciraju sa nečim sa čime se drugačije ne bi moglo komunicirati. Njihova uloga je da nas nauče i podstaknu da opažamo na drugačijem nivou, da transcendiramo materijalnu ravan i svest, i koncentrišemo se na duhovno i nesvesno. Drugim rečima, samo ako smo sposobni da shvatimo dublja značenja naših misli i dela, možemo ih upotrebiti za naš duhovni rast.